Czy pożyczka bezzwrotna to mit czy rzeczywistość?

Czy pożyczka bezzwrotna to mit czy rzeczywistość?

Temat pożyczki bezzwrotnej budzi wiele kontrowersji i niejasności. W powszechnym odczuciu często pojawia się pytanie, czy w praktyce istnieje możliwość otrzymania wsparcia finansowego bez konieczności jego zwrotu. Baseline jest taki, że w rzeczywistości pożyczka bezzwrotna to raczej rzadkość, a jej pojawienie się jest ściśle powiązane z innymi formami pomocy finansowej, takimi jak dotacje czy wsparcie z programów rządowych. W tym artykule przyjrzymy się dokładnie, czym jest pożyczka bezzwrotna, jak różni się od innych form wsparcia oraz czy można uznać ją za realne narzędzie wsparcia finansowego.

Definicja i różnice między pożyczką bezzwrotna a innymi formami wsparcia

W świetle obowiązujących przepisów i praktyki administracyjnej, pożyczka bezzwrotna nie jest powszechnie oficjalnym pojęciem. Często zamiast tego mówi się o dotacji lub bezzwrotnej pomocy finansowej, która stanowi nieodpłatne wsparcie przeznaczone na określony cel. Zgodnie z definicją, dotacja to bezzwrotna i nieodpłatna pomoc finansowa, najczęściej przyznawana na konkretne przedsięwzięcia lub cele społeczne, edukacyjne czy rozwojowe [3].

Natomiast tradycyjna pożyczka zwrotna wymaga od beneficjenta oddania określonej kwoty wraz z odsetkami, w ustalonym terminie. To zdecydowanie odróżnia różnice między nią a pożyczką bezzwrotną, choć w praktyce często mówi się o wsparciu, które początkowo jest pożyczką, lecz w wyniku umowy lub spełnienia określonych warunków, może ulec umorzeniu [2][5].

Warto podkreślić, że w wielu przypadkach pożyczka bezzwrotna funkcjonuje jako mechanizm z elementami umorzenia, czyli gdy instytucja finansująca decyduje się na umorzenie części lub całości kwoty, co z punktu widzenia beneficjenta odczytywane jest jako wsparcie nieodpłatne. Jednakże, w świetle prawa podatkowego, umorzenie to generuje obowiązek opodatkowania, ponieważ traktowane jest jako przychód [2].

Mechanizm działania i przypadki występowania pożyczek bezzwrotnych

O ile formalnie mówi się, że pożyczki bezzwrotne są rzadkością, to ich funkcjonowanie jest możliwe głównie w ramach programów rządowych, lokalnych czy unijnych. Dla przykładu, w ramach tarcz antykryzysowych urzędy czy fundusze udzielały wsparcia dla przedsiębiorców na zasadach, w których część środków była przyznawana jako bezzwrotne pożyczki albo jako mikrodotacje z możliwością umorzenia [1].

Przykładami są tutaj wsparcia podczas pandemii COVID-19, które obejmowały pozyczki o niskim oprocentowaniu lub nawet bez oprocentowania z możliwością umorzenia. To podejście miało na celu wsparcie trudnej sytuacji finansowej firm, szczególnie mikroprzedsiębiorców i samozatrudnionych. Podobnie, wsparcie z Zakładowych Funduszy Świadczeń Socjalnych (ZFŚS) w formie pożyczek dla pracowników także odznacza się możliwością częściowego umorzenia, co z punktu widzenia beneficjenta oznacza wsparcie o charakterze bezzwrotnym [2].

Czy pożyczka bezzwrotna w praktyce istnieje? Analiza prawna i ekonomiczna

Formalnie, pożyczka bezwzględnie bezzwrotna to rzadkość w realiach rynku finansowego. Z prawnego punktu widzenia, pożyczka musi zostać zwrócona, chyba że zostanie umorzona na podstawie odrębnej decyzji i wypełnia pewne warunki. Na przykład, umorzenie pożyczki to jednostronne zobowiązanie instytucji finansującej do zwolnienia beneficjenta z obowiązku zwrotu całości lub części środków, co jednak wiąże się z koniecznością odpowiednich rozliczeń podatkowych – umorzona kwota stanowi przychód opodatkowany [2].

W praktyce, najbardziej zbliżone do pożyczki bezzwrotnej są wspomniane dotacje lub wsparcie z programów, które w swojej istocie nie wymagają zwrotu środków, a ich przyznanie jest ściśle powiązane z spełnieniem określonych kryteriów i celów. Potwierdza to fakt, iż w wielu przypadkach to właśnie dotacje lub mikrodotacje pełnią funkcję wsparcia niemal bezzwrotnego, mimo że formalnie są odrębnymi instrumentami [3].

Podsumowanie: czy pożyczka bezzwrotna to mit, czy rzeczywistość?

W rzeczywistości, pożyczka bezzwrotna jako odrębny instrument finansowy jest niezwykle rzadka i trudno odnaleźć przypadki, w których faktycznie udostępniane są pełne środki bez konieczności ich zwrotu. Bardziej precyzyjnie, mamy do czynienia z rozwiązaniami opartymi na dotacjach lub wsparciach, które mogą być częściowo lub w pełni umarzane, spełniając tym samym funkcję bezzwrotnej pomocy [3][4].

Na podstawie aktualnych trendów i mechanizmów wsparcia, można stwierdzić, że w praktyce pożyczki bez zwrotu są raczej wyjątkiem, a główną rolę odgrywają dotacje, mikrodotacje i programy wsparcia z możliwością umorzenia. Warto więc uważać na określenie „pożyczka bezzwrotna” i dokładnie sprawdzać warunki udzielenia takiego wsparcia w dokumentacji czy umowach.

Źródła:

• [1] https://pep.pl/poradnik/jednorazowa-pozyczka-5000zl-dla-przedsiebiorcow-kto-i-na-jakich-zasadach-moze-ja-otrzymac/
• [2] https://www.gowork.pl/poradnik/4/zarobki/pozyczka-z-zfss-zwrotna-lub-bezzwrotna-pomoc-na-cele-mieszkaniowe/
• [3] https://pragmago.pl/porada/dotacja-a-dofinansowanie-poznaj-roznice/
• [4] https://www.ewaluacja.gov.pl/media/23566/rrit_157.pdf
• [5] https://eurolider.pl/artykuly/kredyty-i-pozyczki-inwestycyjne-jako-alternatywa-dla-dotacji-kiedy-warto-rozwazyc-instrumenty-zwrotne/